जाणून घ्या कॅल्शियम कमी होण्यची लक्षणे, कारणे आणि उपाय

आपल्याला माहीत आहे की कॅल्शियम हे आपल्या शरीरासाठी किती आवश्यक असते. आपल्या शरीरातले कॅल्शियम कमी झाल्यावर शरीर वेगवेगळ्या प्रकारे त्याच्या संकेत देते. आज या लेखांमधून आपण कॅल्शियम कमी होण्याची लक्षणे कोणती असतात त्याची कारणे काय असतात आणि काय उपाय करायला हवेत याबद्दल माहिती बघणार आहोत. सुरुवातीला जाणून घेऊ कॅल्शियम म्हणजे नक्की काय असतं ते.

कॅल्शियम म्हणजे काय?

⇒ कॅल्शियम हा आपल्या शरीरासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. हाडे मजबूत करणे, स्नायूंना कार्यक्षम ठेवणे, रक्त गोठण्याची प्रक्रिया नियंत्रित करणे आणि नर्व्ह सिस्टीम व्यवस्थित ठेवणे यासाठी कॅल्शियम आवश्यक असते.
⇒ आपल्या शरीरात कॅल्शियमचा साठा हाडे आणि दातांमध्ये असतो, तर काही थोडा भाग रक्त आणि पेशींमध्ये असतो.
⇒ जर शरीरात कॅल्शियमची कमतरता असेल, तर अनेक प्रकारच्या समस्या उद्भवू शकतात. शरीरात होणाऱ्या कॅल्शियमच्या कमतरतेला सायंटिफिक भाषेत हायपोकॅल्सेमिया (Hypocalcemia) म्हणून असे म्हणतात.

कॅल्शियम कमी होण्याची कारणे

कॅल्शियमची कमतरता होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. त्यापैकी काही महत्त्वाची कारणे खाली दिली आहेत:

1. आहारातील पोषण तत्वांची कमतरता: दुधाचे पदार्थ, हिरव्या पालेभाज्या आणि इतर कॅल्शियमयुक्त पदार्थ आहारात कमी असतील, तर कॅल्शियमची पातळी कमी होऊ शकते.

2. विटामिन डीची कमतरता: विटामिन डी हे शरीराला कॅल्शियम शोषणासाठी मदत करते. याची कमतरता असल्यास, शरीरात कॅल्शियमचा अभाव होतो.

3. थायरॉईड ग्रंथीचे विकार: पॅराथायरॉईड हार्मोनची कमी किंवा जास्त निर्मिती कॅल्शियमची पातळी असंतुलित करू शकते.

4. किडनीचे आजार: किडनीचे कार्य खराब झाल्यास कॅल्शियम उत्सर्जन वाढू शकते.

5. औषधे: काही औषधे, जसे की स्टिरॉईड्स किंवा अँटिबायोटिक्स, शरीरातील कॅल्शियमची पातळी कमी करू शकतात.

6. गर्भावस्था आणि स्तनपान: गर्भावस्था तसेच स्तनपान करणाऱ्या महिलांमध्ये या काळात कॅल्शियमची गरज वाढते, आणि पूर्तता न झाल्यास कमतरता निर्माण होऊ शकते.

कॅल्शियम कमी होण्याची लक्षणे –

जर तुम्हाला पण आपल्या शरीरातील कॅल्शियम कमी झाले आहे का हे ओळखायचे असेल तर ते खालील लक्षणावरून तुम्ही ओळखू शकता. चला तर मग बघूया शरीरात कॅल्शियम कमी झाल्यावर आपल्याला कोणती लक्षणे दिसतात ते.
1. स्नायूंची कमकुवतपणा आणि वेदना
कॅल्शियम कमी झाल्यास स्नायूंना पुरेशी ऊर्जा मिळत नाही, ज्यामुळे स्नायूंमध्ये वेदना, ताण, किंवा थकवा जाणवतो. काही वेळा स्नायू ताठ होण्याची (muscle cramps) समस्या होते.

2. हाडे ठिसूळ होणे (Osteoporosis)
कॅल्शियमच्या कमतरतेमुळे हाडांचे घनत्व कमी होऊन ती ठिसूळ होतात. यामुळे लहान अपघातांमध्येही हाडे मोडण्याची शक्यता वाढते.

3. त्वचेच्या समस्या
कॅल्शियमच्या अभावामुळे त्वचा कोरडी पडते, खाज येते, आणि एलर्जी होण्याची शक्यता असते. याशिवाय केस गळती आणि नखे तुटणे हे देखील शरीरातील कॅल्शियम कमी होण्याची सामान्य लक्षणे आहेत.

4. दातांची कमजोरी
कॅल्शियम कमी असल्यास दात कमजोर होतात. ते दुखू लागतात. हिरड्यातून रक्तस्त्राव होतो, आणि दातांवर पांढरे डाग दिसू शकतात.

5. हृदयाशी संबंधित समस्या
कॅल्शियम हृदयाच्या स्नायूंना योग्य प्रकारे कार्य करण्यास मदत करते. याच्या अभावामुळे हृदयाचे ठोके अनियमित होणे (arrhythmia) किंवा हृदयाच्या आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो.

6. मानसिक आरोग्यावर परिणाम
कॅल्शियमची कमतरता मानसिक स्वास्थ्यावरही परिणाम करते. झोप न येणे, ताण-तणाव, चिडचिड, आणि एकाग्रता कमी होणे ही लक्षणे आढळतात. काही प्रकरणांमध्ये नैराश्याची (depression) भावना निर्माण होते.

7. नखांची समस्या
नखे पातळ होणे, सहज तुटणे किंवा त्यांच्यावर रेषा किंवा डाग दिसणे हे देखील कॅल्शियमच्या कमी होण्याचे लक्षण असू शकते.

8. हातपाय ताठ होणे आणि मुंग्या येणे
हात-पायांमध्ये ताठरपणा येणे, बधिरपणा जाणवणे, किंवा वारंवार मुंग्या येणे याही कॅल्शियमच्या कमतरतेची लक्षणे आहेत.

कॅल्शियम कमी होऊ नये म्हणून करा हे उपाय

वरील लक्षणांवरून तुम्ही सहज होऊ शकता की तुमच्या शरीरात त्यांच्या कमी झाले आहे की नाही. एकदा ते समजलं की आपण शरीरातील कॅल्शियमचे प्रमाण योग्य करण्यासाठी नक्कीच प्रयत्न करू शकतो. घरगुती आणि सोप्या उपायांनी आपल्या शरीरातील कॅल्शियम वाढवू शकतो. कॅल्शियमची पातळी योग्य राखण्यासाठी काही सोपे पण प्रभावी उपाय आहेत:

1. कॅल्शियमयुक्त आहाराचा समावेश करा
आहारात दुधाचे पदार्थ (दूध, दही, चीज), हिरव्या पालेभाज्या (पालक, कोबी), ड्रायफ्रुट्स (बदाम, अक्रोड), मासे (सार्डिन्स), आणि सोया प्रोडक्ट्स यांचा समावेश करा.

2. ड जीवनसत्त्वासाठी सूर्यप्रकाश
आपल्या शरीरात कडून कॅल्शियम शोषले जाण्यासाठी विटामिन डी ची आवश्यकता असते. ते मिळवण्यासाठी दररोज किमान 15-20 मिनिटे सूर्यप्रकाशात वेळ घालवा.

3. आहारातील संतुलन ठेवा
कॅफीन, अल्कोहोल, आणि अति प्रमाणात मीठ यांचा आहारात कमी वापर करा. यामुळे शरीरातील कॅल्शियमचा ऱ्हास टाळता येतो.

4. योग्य पूरक गोळ्या घ्या
डॉक्टरांच्या सल्ल्याने शरीरातील कॅल्शियमची वाढवणारी औषधे घ्या. मात्र, त्याचा अतिरेक टाळा, कारण यामुळे दुष्परिणाम होऊ शकतात.

5. नियमित व्यायाम करा
हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी वजन वाढवणाऱ्या व्यायामांचा (weight-bearing exercises) सराव करा.

कॅल्शियमची कमतरता टाळण्यासाठी जीवनशैलीतील बदल

1. समतोल आहार: शरीराला आवश्यक सर्व पोषकतत्त्वांचा समावेश असलेला आहार घ्या.
2. नियमित आरोग्य तपासणी: रक्त तपासणी करून शरीरातील कॅल्शियमची पातळी तपासली जाऊ शकते.
3. धूम्रपान वर्ज्य करा: धूम्रपान केल्याने हाडांच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
4. ताण व्यवस्थापन: योग आणि ध्यान यांचा सराव ताण कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरतो.

डॉक्टरांचा सल्ला कधी घ्यावा?

जर तुम्हाला सतत वर सांगितलेली लक्षणे जाणवत असतील, तर लवकरात लवकर डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा. योग्य तपासण्या आणि उपचारांमुळे कॅल्शियमची कमतरता नियंत्रित करता येते.

समारोप –

कॅल्शियम हा आपल्या शरीरासाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. त्याची कमतरता ओळखणे आणि योग्य वेळी उपाययोजना करणे अत्यंत आवश्यक आहे. आज या लेखामधून आपण कॅल्शियम कमी होण्याची लक्षणे, कारणे आणि उपाय बघितले. आहार, जीवनशैलीतील बदल, आणि तज्ञांचा सल्ला घेऊन आपण या समस्येवर सहजपणे मात करू शकतो. मजबूत हाडे आणि निरोगी शरीरासाठी कॅल्शियमचे महत्त्व लक्षात ठेवा आणि ते योग्य राहण्यासाठी प्रयत्न करा. म्हणजे होणाऱ्या त्रासापासून तुम्ही दूर राहाल.